- भोजराज घिमिरे
क्युबाली नेता फिडेल क्यास्ट्रो भन्ने गर्थे ‘कि समाजवाद कि मृत्यु’ प्रमुख राजनीतिक दलहरु नेपाली कांग्रेस एमाले र माओवादी केन्द्रको मुल नेतृत्व सुध्रिएर जनताको जनजीविकाको सवालमा जिम्मेवार बन्ने कि समाप्ति को बाटो रोज्ने ? त्यो नेताहरुकै हातमा छ ।
जनता अब नेताहरूको उधारो आश्वासनलाई शिरोपर गरेर उनै नेताको जयजयकारकाे मत्र जप्नेवाला छैनन् । जनताले छिटोभन्दा छिटो प्रशासनिक सुधार भ्रष्टाचारमुक्त समाज र उत्पादनको लागि युवा परिचालन चाहेका छन् । शिक्षा स्वास्थमा माफियातन्त्रको अन्त्य लगायतका सुधार मात्र गर्नसके नेताहरु चाहे क्रान्तिकारी चाहे पश्चगामी कसैसंग झस्किनु पर्दैन। सङघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र जोगाउने जिम्मा जनताले लिनेछन् ।
नेपालको वर्तमान राजनीतिक वृत्तमा आजपनि सामन्तवादी नेताहरू मात्रै होइन आफुलाई प्रगतिशील परिवर्तनको संवाहक ठान्नेहरु पनि राजतन्त्रकालीन सामन्ती चिन्तनको धङधङीबाट बाहिर आउन सकेका छैनन ।
राजावादीहरुको झुण्ड देखेर हौसिएका पुर्वराजा ज्ञानेन्द्रले प्रजातन्त्र दिवसको पुर्वसन्ध्यामा जारी गरेको भिडियो सन्देश मार्फत आफू अगाडि बढ्न तयार रहेको जनाए ।कुनैबेला फ्रान्सेली शासक नेपोलियन बोनापार्टलाई उनको बडीगार्डले सोधेका थिए ‘सरकार तपाई जहाँ जानुहुन्छ त्यहाँ किन हजारौंको संख्यामा मानिस जम्मा हुनेगर्छन् ? ’
त्यसप्रति नेपोलियनको जवाफ थियो, हेरिराख यी मानिस मलाई झुण्ड्याएको दिन योभन्दा बढी मान्छे जम्मा हुन्छन् । पुर्वराजा ज्ञानेन्द्र र उनका भक्तहरुले यो उपदेश सम्झनु नै राम्रो हुन्छ ।
बेलायतमा संसदको बहुमतले राजतन्त्र पुनःस्थापना गरेको थियो । के पुर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहले पनि संसदबाट राजतन्त्र पुनःस्थापना सोचेका हुन ? त्यस्तो हो भने त्यही बाटो किन रोज्दैनन ?
संसदले चाहेको भए, राजतन्त्र पुनःस्थापना सम्भावना छ भन्ने कुरा बेलायतको इतिहासबाट बुझ्न सकिन्छ । संसदको प्रतिनिधित्व गर्ने नेपाली काग्रेस, एमाले, माओवादी लगायत दलहरूसँग छलफल गर्नुपर्छ । सडकमा केही झुन्ड लिएर आफ्नो स्तुति गाउन लगाएको भरमा राजतन्त्र फर्किदैन ।
फ्रान्सेली राज्यक्रान्तिले राजा लुईस सोर्हाेलाई हत्या गरेर स्थापित गणतन्त्रले राम्रोसँग काम गर्न नसक्दा त्यहाँ राजतन्त्र र लोकतन्त्रको केही दशक लुकामारी चलेको थियोे । सन् १८४८ को क्रान्ति र आन्दोलनले ती सबै समाप्त गरेर गणतन्त्रलाई स्थापित गरेको इतिहास बुझ्नुपर्छ ।
नेपालमा गणतन्त्र स्थापनापछि राजनीतिक दलका नेताहरूले जनअपेक्षा अनुरुपको काम गर्न नसक्दा गएगुज्रिएको पुनरुथानवादी दक्षिणपन्थी अवसरवादी राजा र राजतन्त्रवादीले टाउको उठाउने मौका पाएका मात्र हुन ।
पुँजीवादी नेपाली नयाँ गणतान्त्र आर्थिक सामाजिक राजनीतिक साँस्कृतिक रुपान्तरण नभएका होइनन् , धेरै भएका छन । यति हुँदाहुँदै पनि राजनीतिदलले चुनावी घोषणापत्र अनुरुप काम गरेर देखाउन नसक्दा यसैलाई टेकेर दक्षिणपन्थी पुनरुथानवादीहरुले अहिले सडक र संसदमा निसंकोच राजतन्त्रको पक्षमा दन्तबजान गर्देछन ।
राजालाई राजावादीहरुले सबैभन्दा माथिल्लो श्रेणीमा र जनतालाई रैती भन्दै सबैभन्दा तल्लो श्रेणीमा राखेर शासन गर्ने शैली नेपाली जनताले पटक पटक नभोगेका होइन । एकल धर्म सामन्तवादलाई मुख्य आधार मानेर व्यक्तिवादको स्तुति र दास मनोवृत्तिमा बर्बर निरंकुश शासन सञ्चालन गरेकै थिए ।
बहुभाषिक बहुसाँस्कृतिक बहुधार्मिक भएको मुलुकमा सबै जनतालाई एकल हिन्दु धार्मिकवाद अनिर्वाय जस्तै थियो । जहा कुनै प्रकारको राजनीतिक स्वतन्त्रता थिएन । पत्रपत्रिका र सञ्चारमाध्यमले आलोचना गरे तुरुन्त पत्रपत्रिकाको दर्ता खारेज गर्नेदेखि लेखक तथा छापाखाना समेतलाई दण्ड जरिवाना गर्ने कार्य राजतन्त्रमा भएका छन् ।
यस्तो अधिकार अञ्चलाधिश र प्रमुख जिल्ला अधिकारीलाई दिइएको थियो । सामन्तवादी व्यवस्था अनुसार हरेक व्यक्ति एवं वर्गको अधिकार र कर्तव्य उसले प्राप्त गरेको हुन्थ्यो । मध्यकालीन युरोपेली समाज जस्तै २०४६ साल भन्दा अगाडि हाम्रो देशको समाजलाई त्यही अवस्थामा राख्न बाध्य पारिएको थियोे ।
नेपालको राजनीतिक इतिहासलाई केलाउँदा विसं.२०४६ सालको आन्दोलनदेखि २०६२/६३ सालको जनआन्दोलनसम्म आइपुग्दा नेपालको राजनीतिले खुल्ला आर्थिक सामाजिक राजनीतिक अवस्था तय गरिसकेको थियोे । यसैबीचमा उदाएका राजा ज्ञानेन्द्रले निरंकुश शासन लाद््ने काम गरे ।
राजा ज्ञानेन्द्रको शासन कालमा नेपाली समाजलाई केहीहदसम्म ढुङ्गे युगमा तर्फक धकेन्ने कोसिस नगरेका हैनन । कालान्तारमा जनसागरले ज्ञानेन्द्रको निरञ्कुश शासन पल्टाइदियो ।
०६२/६३ को जनआन्दोलन र दशवर्षे सशस्त्र युद्धले नेपालबाट राजतन्त्रको समाप्त गर्नुका साथै देशमा गणतन्त्रको स्थापना भयो । दुईसय अड्तिस वर्षदेखिको सामन्ती राजसंस्थालाई अन्त्य गरेर गणतन्त्रको सत्रवर्षे शासनकालमा आइपुग्दा पुन राजतन्त्रको पक्षमा पश्चगमले मुन्टो उठाउनुमा पटकपटक सत्ता सम्हालेर जनताप्रति उत्तरदायी नहुने नेताहरु प्रमुख कारण हुन ।
सामन्तवादी पश्चगमनका ठेकेदारहरुले बेलायतको सन् १६६० को चाल्र्स द्धितीयलाई सिंहासनमा राखेजसरी सन् १८३० मा फ्रान्सका राजनीतिक दलहरूले लुइ फिलिपलाई राजा मानेर संसदीय व्यवस्थाको अभ्यास गर्दे थिए । तर त्यो व्यवस्थाले जनताको जनजिवीकाको सवाललाई सम्बोधन गर्न सकेन र सन् १८४८ मा ठुलो आन्दोलनले लुइ फिलिपलाई भाग्न बाध्य पारी फ्रान्समा पुन गणतन्त्र घोषणा गरेका थिए ।
नेपोलियन बोनापार्ट भन्ने गर्थे, म बाटोमा घोडा डुलाउँदै थिए, मलाई च्याप्प समातेर जनताले फ्रान्सको सत्रौं सम्राट बनाए ।
अठारौं शताब्दीमा नेपोलियनको भनाइ जस्तै नेपालमा आजको युगमा त्यो सम्भावना छैन।
हटिसकेका राजा ज्ञानेन्द्रलाई सत्ताको मोह बढेको भए कम्बोडियाको इतिहासमा सिंहानुकले निर्वाचनलाई उपयोग गर्दे सन् १९९३ मा सिंहासन प्राप्त गरेजसरी उनले पनि पाउँछन् ।
लोकतन्त्रमा निर्वाचन नै सरकार प्रवेशको बैधानिक बाटा हो । त्यसका लागि स्पष्ट राजनीतिक विचार र संगठन हुनुपर्छ । केही अराजकतावादीहरुको भिडले सडकबाट राजसंस्था पुनःस्थापनको सपना नदेखे हुन्छ ।
अराजक भिडले रक्तपातलाई मात्रै प्रश्रय दिन्छ । पूर्व राजा भइसकेका ज्ञानेन्द्रलाई सत्ताको भोक जागेको हो भने वैचारिक संगठन मार्फत लोकतन्त्रको अभ्यास गर्दा हुन्छ । अन्यथा, समाजवादको यात्रामा अघि बढेको मुलुकलाई प्रतिगमन मार्गमा हिड्ने छुट छैन।
