-भोजराज घिमिरे
पुनर्जागरण र मध्ययुगीन कालमै दैवी सिद्धान्तमा आधारित अन्धकारको युगका बिरुद्ध आवाजहरु उठ्न थालेका थिए । मध्यकालीन समयमा युरोप लगायत एशियामा अनेक खाले बिचारमाथि विमर्ष भएका थिए ।
मानव इतिहासमा कुनै बिचारको जन्म र त्यसमा आधारीत क्रान्ति छिनभरको घटनाको परिणाम होइनन । त्यसका पछाडि लामो पृष्ठभूमि र बाङगोटिङगो इतिहासको प्रवाहले महत्वपूर्ण भुमिका खेलेको हुन्छ ।
१३औं शताब्दीबाट करिब १६औं शताब्दीसम्म खास गरी मानसिक र बौद्धिक रुपमा र १८औं शताब्दीसम्म आइपुग्दा दार्शनिक व्यवहारिक र भौतिकरुपमा जनजीवनका समग्र पक्षमा युरोपेली महादेश हुदै विश्वका विभिन्न भागमा स्वभाविक र सहजरुपमा फैलिदै आएको बहुपक्षीय सभ्यताको क्रान्तिकारी आन्दोलनल नै पुनर्जागरण हो ।
पुनर्जागरण आन्दोलन पछि साहित्य, संस्कृतिक, ज्ञान, बिज्ञान, शिक्षा, राजनीतिक, धर्म आदि क्षेत्रमा नयाँ बैज्ञानिक आधुनिक उदार, सरल र प्रजातान्त्रिक सभ्यताको बिकास हुदै आयो ।
यसले बिश्वका मानवबीचमा स्वतन्त्रता, समानता र बन्धुत्वको भावनाको बिकास भयो । इतिहासका कालखण्डलाई भाग लगाउने कुरामा पनि लागु हुन्छ । तर पनि इतिहासकारहरुले सन १७८९ मा भएको फ्रान्सेली राज्यक्रान्तिको शुरुवातलाई आधुनिक इतिहासको कालबिन्दु भन्ने गरेका छन
।
फ्रान्सेली राज्यक्रान्ति विश्व मानव इतिहासको एउटा भयानक र निर्मम क्रान्ति थियोे । फ्रान्सेली क्रान्तिको सेरोफेरोमा साम्यवादी बिचारका केही बलिया आधारहरु पाइन्छन् । तर यसका ऐतिहासिक रुप र जराहरु खोज्दै जाने हो भने पुनर्जागरण काल हुदै प्राचीन ग्रिक सभ्यतासम्म पुग्न सकिन्छ ।
ईसाई पुर्व ५९४ मा कानुनको संग्रह गर्ने कोमलहृदयी सोलनले ऋणको भारबाट कृषकलाई मुक्त गर्न निश्चित शासनको स्थापना गर्ने ब्यवस्था गरी एथेन्समा सावाँ र ब्याज बुझाउन नसक्ने ऋणीलाई कमरा र कमारी बनाउने प्रथा समाप्त गर्ने, हदबन्दी भन्दा बढी जग्गाजमिन राख्न नपाउने अन्न निर्यात गर्न रोक्ने, मुद्राको व्यवस्था गर्ने, ब्याक्तीलाई जन्मसिद्ध राजनीतिक अधिकार प्रदान गर्ने,गरिबले पनि सांसद बन्न र सरकारमा जान पाउने कानुनका सामु सबै बराबर छन भन्ने सिद्धान्त र व्यवस्था कायम गरेका थिए ।
आजको मानव समाज र सभ्यता युनानको ऋणी छ भनिन्छ । त्यसोत बैज्ञानिक साम्यवादी बिचारधारा पनि प्राचीन युनानको दर्शन विचारधारा र राजनीतिक आयमबाट ऋणमुक्त छैन।
पुनर्जागरण कालमा भएका खोज, अनुसन्धान र आविष्कारहरुले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरसम्म बर्गहरुको उत्पत्ति गरायो ।
यो कालले विश्वमा वयवस्थित पुँजीवादी क्रान्तिको संघारको शिलान्यास मात्र गरेन, मानवतावादको प्रचार पनि गर्याे ।
पुनर्जागरण कालमा पुँजीवादी युगको शुभारम्भ एक नयाँ बौद्धिक तथा सांस्कृतिक आन्दोलनका रुपमा स्थापित भयो ।
पुनर्जागरण कालको मानवतावादी दर्शनले नयाँ फेरिएका उत्पादन प्रणालीसंगै शोषण प्रधान समाजलाई नै बढ्वा दियो ।
पुनर्जागरण कालको मानवतावाद समाजका अभिजात तथा कुलीन बर्गका लागि मात्र प्रयाप्त भयो । तर पनि पुनर्जागरणले विश्वलाई नयाँ दिशातिर उन्मुख मात्र गराएन साँगुरो पनि गरायो ।
गृह उद्योगको स्थान ठुला कलकारखानाले लिन थाले जसमा सयकडौ मजदुरहरु उत्पादन प्रणालीमा सहभागी भए ।
युरोपको समाज एउटा यस्तो नयाँ श्रेणीमा परिवर्तन भयो, त्यो पुँजीपति वर्ग र मजदुर वर्ग थियो ।
यसरी मजदुर श्रेणीमा परेको श्रमजीवी बर्ग नै भावी बिश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनको सभन्दा क्रान्तिकारी बर्गका रुपमा दरिएको थियो ।
त्यो बर्गले क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट आन्दोलनमा भयानक बलिदानीपूर्ण आन्दोलन लड्यो । युरोपको पुनर्जागरण कालले एउटा मध्ययुगीन अन्धकार युगलाई समाप्त मात्र पारेन, इसाई धर्मका प्रस्तावना र पादरीहरुको प्रचलनका बिरुद्ध समेत जबर्जस्त आवाज बुलन्द गर्याे ।
पुनर्जागरण आन्दोलनले धर्म सुधार आन्दोलनलाई अनिवार्य बनायो । अन्धविश्वासमा जड्तालाई फाल्न यो आन्दोलन आंसिक रुपमा सफल भयो ।
यो आन्दोलनले धर्मलाई केही सहज बनाउने काम भने अवश्य गर्याे । अब धर्म एउटा कठोर कानुनमा बाँधिएको जड् बिषय रहेन ।
सन १५०४ देखि १५५४ सम्म चलेको धर्म सुधार आन्दोलनले धर्मलाई फेर्न बदल्न सुधार्न मात्र होइन, धर्म नमान्न पनि पाइन्छ भन्ने बैचारिक प्रतिमान समेत स्थापित गरिदियो ।
अठारौं शताब्दीको अन्तमा युरोपमा दुई वटा महान क्रान्तिहरु भएका थिए । एउटा फ्रान्सेली राज्यक्रान्ति र अर्को बेलायतको औधौगिक क्रान्ति थियोे । यी दुवै क्रान्तिले मानिसको सामाजिक र राजनीतिक जीवनमा धेरै परिवर्तन ल्यायो ।
बेलायतको औधौगिक क्रान्तिले मानव जातिको जीवन पद्धति र रहनसहनमा धेरै परिवर्तन ल्याइदिएको थियोे । बेलायतले विश्व उपनिवेशमा यसलाई फैलाउदै विभिन्न देशमा विस्तार गर्यो ।
अन्तर्राष्ट्रिय कानुनले यसलाई साझा सम्पत्ति मान्दै आयो । यो क्रान्तिले वास्तबिक बैज्ञानिक र फलदायी क्रान्तिकोरुप धारणा गरेको छ ।
यही क्रान्तिको जगमा समाजवादी आन्दोलनको सुत्रपात भएको मानिन्छ । कार्ल माक्स र फ्रेडिग एङगेल्सले सन १८४८ मा २३ पन्नाको बिश्व कम्युनिस्ट घोषणापत्र जारी गर्न उत्प्रेरित गर्ने कार्यकालागि जर्मनीका जुलाह र बेलायतका चार्टीस आन्दोलनको ठुलो योगदान छ ।
माक्सवादको द्धन्दात्मक भौतिकवादको सार पदार्थ र उसका विभिन्न व्यक्त रुपको अस्तित्व नैसर्गिक द्धन्दात्मक गतिमा छ ।
पदार्थ अस्तित्वको माध्यम हो । गतिबिना सृष्टिको अस्तित्व अकल्पनीय कुरा हो ।
यस सिद्धान्तले भौतिक जगत मानव समाज र ज्ञानको गति परिवर्तन र बिकासको मुलकारण त्यसका चरित्रको ब्याख्या गर्दछ ।
माक्सवाद समष्टिगत रुपमा एउटा पुर्णाङ्क बिज्ञान हो । जसले विश्व ब्रमाण्ड दृग्विय अर्थात पदार्थ तथा परिघटना हो । कम्युनिस्ट पार्टीको लक्ष्य पनि बिज्ञान सम्वत हुनुमा यिनै विषयले पुष्टि गरेको छ । कम्युनिस्ट पार्टीको लक्ष्य प्राप्त नभएसम्म अपरिवर्तनिय रुपमा चल्ने क्रान्तिको समग्र योजनालाई रणनीतिक मानिन्छ ।
स्टालिनले ठिकै भनेका छन, क्रान्तिको एउटा निश्चित चरणभरिका लागि सर्वहारा बर्गको प्रहारको मुख्य दिशा निर्धारण क्रान्तिकारी शक्तिहरुको बिन्यास सम्बन्धि योजनाको ब्याख्या र क्रान्तिको त्यस चरणभरि नै त्यस योजनालाई लागु गर्नको निम्ति गरिने संघर्ष नै रणनीति हो ।
त्यसलाई नेपालको सन्दर्भमा ब्याख्या गर्दा सामन्तवाद, दलाल, नोकरशाही पुँजीवाद र बिदेशी एकाधिकार पुँजीवादको प्रमुख प्रतिनिधिका रुपमा रहेको राजतन्त्रात्मक तानाशाही शासन थियो ।
सामन्ती राजतन्त्रात्मक कालदेखि नै समाजमा जातीय तथा क्षेत्रीय विभेद असमानता र गैरसमावेशीता रहदै आउनु आधुनिक युगमा दुखत कुरा थियो ।
त्यसलाइ सच्याउनु महत्वपूर्ण दायित्व राजनितिक दलहरुको थियो । तर, त्यो सच्याउने तर्फतिर नलागि नेताहरु आफै त्यसैतर्फ लागेको आभास हुन थालेको छ ।
बर्तमान अवस्थामा नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलन भित्र मै खाउ, मै लाउ, मै सुख भोग गरौं भन्ने मुठ्ठीभर ब्याक्तीहरुको आत्मतृप्ती गर्ने चरित्र हावी हुदै गएको छ । त्यो नसच्यिए विकसित राष्ट्रको नजरमा हामी सधैभरी गरीव, असभ्य र वेरोजगार भन्दा माथि उठ्न सक्दैनौं ।